Varikosel, erkeklerde infertilite (kısırlık) sorunu ile doktora başvuranların %30-40’ında görülen testisin damar yapısındaki genişlemeye (varis) verilen addır. ‘Varikosel belirtileri nelerdir?’, ‘Varikosel neden olur?’, Varikosel ağrısı nasıldır?’, ‘Varikosel sperm kalitesini etkiler mi?’, ‘Varikosel cinsel hayatı etkiler mi?’, ‘Varikosel tedavisi nasıldır?’ en çok merak edilen sorulardır.

Bacakta görülen toplar damarlardaki genişlemelere ‘varis’ adı verildiği gibi testisin toplar damarlarında oluşan genişlemelere de ‘varikosel’ adı verilir. Doğuştan damar yapısı ile ilgili bir sorundur. Ergenlikten sonra ortaya çıkar.

Varikosel neden olur?

Doğuştan olan bir toplar damar hastalığıdır. Ancak uzun süre ayakta çalışan veya ağır işlerde çalışan erkeklerde daha fazla oranda testiste ve kasıkta ağrı şikayetine neden olur. Soyaçekim yani genetik nedenler damar yapısında bozukluklara neden olabilir. Ailesinde varis hastalığı olan veya varikoseli olan erkeklerde daha sık olarak görülür.

Varikosel %90 sol testiste görülür. Çift taraflı (bilateral) varikosel %10 oranında görülür. Varikoselin sol tarafta görülmesi anatomik olarak sol testis toplar damarının, sol böbrek toplar damarına dik açı ile dökülmesinin neden olduğu ileri sürülmektedir.

Varikosel belirtileri nelerdir?

Çoğunlukla erkeklerde hiçbir şikayete neden olmaz. Bazı erkeklerde ağrı şikayeti olabilir. Ağrı genelde baskı şeklinde testiste hissedilir. Aynı taraf kasık bölgesine ve/veya bacağa doğru vurabilir. Çok nadir ani ve şiddetli testis ağrısı olabilir.

Büyük varikoselde erkekler elle muayene ile ele gelen damar yapısını hissedebilirler. Genelde sol tarafta görüldüğünden sol testiste büyüklük veya sarkma şeklinde de belirti verebilir. Kısaca belirtilerini şunlardır:

• Testiste şişme

• Testiste sarkma

• Kasık bölgesinde veya testiste ağrı

Testiste damar yapısının çok arttığı durumlarda aynı taraftaki testiste küçülme ve kıvamında yumuşama olabilir. Bazı erkeklerde erkeklik hormonu seviyesinde düşme (hipogonadizm) olabilir. Erkeklik hormonunun düşmesi aşağıdaki belirtilere neden olabilir:

• Yorgunluk

• Bitkinlik hissi

• Uykuya meyil

• Cinsel isteksizlik

• Enerji azalması

Varikosel sperm üretimini nasıl bozar?

Varikoselin sperm üretimi üzerindeki olumsuz etkilerini açıklamak için çeşitli teoriler öne sürülmüştür. Bunlardan en önemlisi testisin fonksiyonunu ısı artışını sağlayarak bozmasıdır.

Artmış damar yapısı ve kanlanmanın testisin fonksiyonlarına etkisi:

• Isı artışına neden olma

• Kirli kanın (oksijeni az olan) testiste birikmesi

• Böbrek ve böbrek üstü bezlerinden gelen zararlı atıkların birikmesi

Varikosel, spermlerin hareketliliğinin azalmasına neden olur. Sperm sayısının azalması da sıklıkla görülen etkilerindendir. Yapısal bozukluğa neden olduğu hala tartışmalıdır. Bu etkiler sperm analizi (spermiogram, semen analizi) ile anlaşılır.

Son yıllarda spermin baş yapısı içinde olan DNA yapısına da hasar verdiği gösterilmiştir. Sperm DNA hasarını anlamak için özel testler yapmak gerekir. Sperm DNA hasarı, sperm analizi ile anlaşılmaz. Sperm DNA hasarını öğrenmek için sperm DNA hasar testi yapılmalıdır.

Varikosel nasıl anlaşılır?

Varikosel üroloji uzmanı tarafından genital (testis) muayenesi ile teşhis edilir. Bazı erkekler kendileri muayene ile varikoseli şişlik veya testiste büyüme, ele gelen damarlar şeklinde tespit ederek üroloji uzmanına başvurabilirler.

Uzun süre ayakta kalan veya bedensel aktif olarak iş yapan erkeklerde varikosel testislerde baskı ve ağrı şikayetine yol açabilir. Varikosel ağrısı genellikle istirahatle geçer.

En sık çocuk sahibi olamama (kısırlık) şikayeti ile başvuran erkeklerde tespit edilir. Muayene sırasında hastanın ayakta olması gerekir, varikosel muayenesi yatar pozisyonda yapılmaz. Fıtık kesesinin torba içerisine sarkması durumu varikosel ile karışabilir. Varikosel teşhisi deneyimli bir ürolog tarafından muayene ile kolaylıkla teşhis edilir. Muayene sırasında öksürtme veya ıkındırma yoluyla karın içi basıncı arttırılarak testisin toplar damar yapısı elle hissedilmeye çalışılır. Klinik tanıyı güçlendirmek, damar çaplarının ölçümü ve testis içinin de incelenmesi için testis doppler ultrasonografisi istenebilir. Doppler ultrason yaparken yine hastanın ayakta ölçümlerinin yapılması gerekir.